وبینار ملی با عنوان نقش انسان در ایجاد بلایای طبیعی

دکتر داریوش یوسفی کبریا،عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل با ارائه تحلیلی علمی و انتقادی، به بررسی ابعاد انسانی و مدیریتی بلایای طبیعی پرداخت .
 این وبینار با هدف افزایش آگاهی مخاطبین درباره‌ی نقش فعالیت‌های انسانی در شدت، فراوانی و پیامدهای بلایای طبیعی و ارائه راهکارهای سیاستی و آموزشی برای کاهش اثرات آن‌ها بر سلامت و محیط زیست برگزار شد و شرکت‌کنندگان از سراسر ایران در این گفت‌وگو و تحلیل میان‌بخشی به‌صورت آنلاین در آن حضور داشتند .
بلایای طبیعی؛ دیگر «طبیعی» نیستند
در این نشست ابتدا به تعریف و طبقه‌بندی بلایای طبیعی، انسان‌ساخت یا ترکیبی بر اساس منشاء (زمین‌زاد، اقلیمی، زیست‌محیطی) پرداخته شد. هیچ «بلای طبیعی» در طبیعت وجود ندارد؛ بلکه خطر طبیعی (Natural Hazard) داریم که وقتی با آسیب‌پذیری انسانی و ضعف مدیریت ترکیب می‌شود، تبدیل به «بلا» یا «فاجعه» می‌شود.
دکتر یوسفی کبریا در ابتدای سخنرانی تأکید کرد که بسیاری از آنچه امروز «بلای طبیعی» نامیده می‌شود، در واقع حاصل تشدید اثرات انسانی بر سیستم‌های طبیعی است. وی گفت: وقتی پوشش گیاهی تخریب می‌شود، منابع آب به‌صورت غیرپایدار بهره‌برداری می‌گردند و توسعه شهری بدون ارزیابی زیست‌محیطی انجام می‌شود، طبیعت واکنش نشان می‌دهد؛ آنچه ما به‌عنوان سیل، آتش‌سوزی یا فرونشست زمین تجربه می‌کنیم، در حقیقت بازتاب رفتار خود ماست .
او به نمونه‌هایی از رخدادهای ایران مانند سیل گلستان و نکا، خشک شدن دریاچه ارومیه، فرونشست دشت‌های اصفهان و ورامین و طوفان‌های گرد و غبار خوزستان اشاره کرد و تأکید نمود که «در همه این موارد، ردپای انسان آشکار است؛ از سیاست‌گذاری اشتباه تا رفتار فردی ناآگاهانه.

نقش توسعه ناپایدار در شکل‌گیری فاجعه

در ادامه، سخنران با اشاره به مطالعات انجام‌شده در کشورهای توسعه‌یافته، افزود که توسعه ناپایدار شهری، تغییر کاربری اراضی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی، به مهم‌ترین عوامل انسانی مؤثر بر بلایا تبدیل شده‌اند .
به گفته وی، کشورهایی چون ژاپن، آلمان و هلند توانسته‌اند با ترکیب سه مؤلفه‌ی کلیدی سیاست‌گذاری هوشمند، فناوری‌های پیش‌بینی و آموزش عمومی خسارات ناشی از بلایای طبیعی را بین ۳۰ تا ۶۰ درصد کاهش دهند، در حالی که در ایران هنوز چالش‌های اساسی در مدیریت خطر، ناهماهنگی نهادی، و نبود برنامه‌های پایدار وجود دارد .
وی افزود: پیشگیری از بلایا فقط با احداث سد یا خرید تجهیزات امکان‌پذیر نیست؛ بلکه نیازمند تحول فرهنگی و اصلاح ساختار تصمیم‌گیری است .

رویکرد پیشگیری: از آموزش تا فناوری

در بخش کلیدی وبینار، دکتر یوسفی کبریا به تشریح راهکارهای عملی برای کاهش نقش انسان در ایجاد یا تشدید بلایا پرداخت و اقدامات را در دو محور پیش از وقوع و پس از وقوع و در سه مرحله «جلوگیری»، «پیش‌بینی» و «پاسخگویی» طبقه‌بندی شدند :
2.     جلوگیری (کاهش ریسک) : مهم‌ترین اقدام، ممنوعیت قاطع ساخت‌وساز در حریم گسل‌ها و مسیل‌ها و مدیریت پایدار منابع آب و پوشش گیاهی است .
3.     پیش‌بینی (آمادگی) : تمرکز بر سامانه‌های هشدار سریع زلزله و سیل و آموزش‌های عمومی اجباری برای افزایش آگاهی شهروندان .
4.     بازسازی (پاسخگویی) : ضرورت اجرای اصول بازسازی پایدار ( ساختن بهتر از قبل) و ارائه حمایت‌های روانی و معیشتی در کوتاه‌مدت پس از وقوع حادثه .

وی تصریح کرد که «نظام سلامت کشور نیز در این زمینه نقش کلیدی دارد؛ چرا که بلایای طبیعی تنها پدیده‌های فیزیکی نیستند، بلکه اثرات روانی، بهداشتی و اجتماعی گسترده‌ای دارند .

مشارکت مخاطبان در بخش گفت‌وگو

در بخش پایانی وبینار، انواع پرسش تحلیلی و چالشی درباره رابطه انسان و طبیعت، توسعه شهری، نقش آموزش و سیاست‌های زیست‌محیطی مطرح شد.
این پرسش‌ها، که با مشارکت فعال شرکت کنندگان از سراسر کشور دنبال شد، به گفت‌وگویی سازنده میان جامعه علمی، مهندسی و بهداشت عمومی منجر گردید .